Jeśli przyjrzymy się poczynaniom naszych przodków, zdecydowanie analiza finansowa, podobnie jak matematyka, rozwijała się od zarania dziejów, a jej początki sięgają starożytności.
Analiza finansowa towarzyszy nam od… zawsze?
Już cywilizacje Mezopotamii i starożytnego Egiptu dokumentowały podstawowe rachunki oraz zapisy handlowe na glinianych tabliczkach. Następnie w epoce renesansu Luca Pacioli, włoski duchowny i matematyk, po raz pierwszy opisał zasadę podwójnego zapisu w 1494 roku – przez co często nazywany jest „ojcem rachunkowości”.
Zaś w połowie XX wieku zaczęły pojawiać się nowoczesne teorie finansów takie jak teoria portfela (Harry Markowitz), model CAPM – Capital Asset Pricing Model (William Sharpe) czy model wyceny opcji Blacka-Scholesa (Fischer Black i Myron Scholes). W 1990 roku Sharpe, Markowitz i Merton Miller zostali uhonorowani Nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii za znaczący wkład w rozwój finansów i teorii ekonomicznych.
Naturalnym etapem ewolucji analizy finansowej stał się rozwój technologii informatycznych. Wprowadzenie komputerów osobistych oraz narzędzi takich jak Excel umożliwiło szybsze i bardziej precyzyjne wykonywanie obliczeń, automatyzację raportów i tworzenie złożonych modeli prognostycznych. Z czasem do analizy zaczęto wykorzystywać także rozbudowane bazy danych, co pozwoliło na przetwarzanie znacznie większej ilości informacji.
W świecie biznesu liczby mówią głośniej niż słowa
Analiza finansowa jest dla firmy tym, czym mapa i kompas dla żeglarza – pozwala określić, gdzie się znajduje, jakie przeszkody stoją na drodze i w którym kierunku najlepiej płynąć. Bez niej podejmowanie decyzji byłoby jak żegluga we mgle – ryzykowna i oparta wyłącznie na intuicji.
Na czym dokładnie polega taka analiza finansowa? Opiera się na interpretacji danych finansowych firmy, które pochodzą z rachunków przepływów pieniężnych, bilansów, wskaźników, rachunków zysków i strat oraz zestawień kapitału własnego. Wszelkiego rodzaju badania zjawisk i procesów finansowych pomagają wykazać, jaka jest efektywność działania przedsiębiorstwa. Celem analizy finansowej jest zatem ocena racjonalności podejmowanych decyzji finansowych, a wyniki umożliwiają między innymi:
- planowanie i kontrolę wykorzystania zasobów finansowych,
- monitorowanie realizacji procesów finansowych i ich zgodności z założonymi planami,
- ocenę kondycji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa przez interesariuszy zewnętrznych, takich jak inwestorzy, banki czy kontrahenci.
Analizą finansową interesują się zarówno osoby i instytucje powiązane z firmą od wewnątrz (np. właściciele czy pracownicy), jak i podmioty zewnętrzne, takie jak kontrahenci, banki, inwestorzy czy organy administracji państwowej. Każda z tych grup zwraca uwagę na inne aspekty działalności przedsiębiorstwa, co pokazuje, że krąg odbiorców analizy finansowej jest bardzo szeroki.
Oczywiście występuje kilka rodzajów analizy finansowej, a każda z nich ma inne zastosowanie, jednak warto przyjrzeć się trzem najbardziej popularnym metodom:
- Analiza pozioma (analiza trendów) – porównanie danych finansowych z różnych okresów w celu identyfikacji zmian i oceny ich przyczyn.
- Analiza pionowa – badanie struktury poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego w określonym okresie w celu oceny relacji między elementami finansowymi.
- Analiza wskaźnikowa – ocena relacji między różnymi wskaźnikami finansowymi w ramach jednego okresu, pozwalająca określić rentowność, płynność, zadłużenie oraz efektywność działania przedsiębiorstwa.
Podstawowym źródłem danych do tych analiz są sprawozdania finansowe, które dostarczają szczegółowych informacji o stanie majątku, wynikach finansowych oraz przepływach pieniężnych firmy. Proces analizy finansowej można ująć w dwóch etapach:
- analiza wstępna, w której dokonuje się analizy dynamiki i struktury (pozycji bilansowych, rachunku zysków i strat czy rachunku przepływów pieniężnych); analizy reguły finansowej oraz bilansowej
- analiza wskaźnikowa, dzięki której można określić rentowność, płynność, zadłużenie oraz sprawność działania przedsiębiorstwa.
Zakres analizy może zostać poszerzony o wskaźniki charakterystyczne dla rynków kapitałowych, odnoszące się do spółek akcyjnych dopuszczonych do obrotu giełdowego oraz do alternatywnych systemów obrotu papierami wartościowymi.
Jak w praktyce analiza finansowa odmieniła los przedsiębiorstw?
Prowadzenie biznesu to sztuka poruszania się w świecie pełnym zmiennych, na które nie zawsze mamy wpływ. Nawet największe i najbardziej rozpoznawalne firmy muszą mierzyć się z niepewnością, podejmując decyzje w otoczeniu, które potrafi zmieniać się z dnia na dzień. Doświadczenia gigantów takich jak Apple, Amazon czy KPMG mogą służyć jako przykład zarówno efektywnych działań, jak i błędów, których należy się wystrzegać.
Przyjrzyjmy się fragmentowi z historii Apple. W 1997 roku firma była na skraju bankructwa – miała w ofercie zbyt wiele produktów, w dodatku nie radziła sobie z konkurencją (Microsoft), spadło zaufanie inwestorów. Powrót Steve’a Jobsa zapoczątkował dogłębną analizę potencjału produktów i zasobów firmy. W wyniku tego portfolio zostało zredukowane z 350 do zaledwie 10 pozycji, co pozwoliło obniżyć koszty i zwiększyć strategiczną koncentrację. Z pomocą przybył również sam Bill Gates, który zapewnił Apple zastrzyk finansowy w postaci 150 milionów dolarów, co pomogło ustabilizować sytuację. Taki zwrot akcji był możliwy dzięki precyzyjnej analizie i koncentracji zasobów.
Również w przypadku KPMG kluczowa reorganizacja pozwoliła uniknąć poważnych konsekwencji po kryzysie związanym z Carillion, gdy firma była krytykowana za niedostateczne wykrycie nieprawidłowości finansowych. Wdrożono wówczas kulturę „high support, high challenge”, łączącą ścisły nadzór z większą odpowiedzialnością za jakość audytu. Efekt? W latach 2021–2023 przychody w dziale audytu wzrosły o 30%, a jakość przeprowadzanych audytów została oceniona jako druga najwyższa wśród firm z Wielkiej Czwórki.
Analiza finansowa odegrała kluczową rolę w wyznaczeniu strategicznego kursu także w przypadku Amazona. Przez wiele lat firma operowała przy niskiej rentowności, intensywnie inwestując w infrastrukturę i logistykę. Dzięki szczegółowej analizie danych finansowych i monitorowaniu przepływów Amazon dostrzegł, że jednym z najcenniejszych zasobów są technologie informatyczne oraz niewykorzystane moce przerobowe. W rezultacie powstał Amazon Web Services (AWS) – chmurowa usługa, która od około 2015 roku generuje większość zysków firmy. To doskonały przykład, jak wnikliwa analiza finansowa i strategiczne podejście do danych mogą przekształcić kosztowny dział w kluczowy generator wartości.
Analiza finansowa w czasach transformacji cyfrowej
Współczesna analiza finansowa coraz silniej opiera się na technologiach cyfrowych, które zmieniają sposób przetwarzania i interpretowania danych. Kluczową rolę odgrywają sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe oraz Big Data, umożliwiające identyfikację ukrytych zależności, prognozowanie trendów i szybkie wykrywanie anomalii. Takie rozwiązania nie tylko zwiększają efektywność analizy, lecz także wspierają strategiczne decyzje biznesowe i audytowe. W szczególności cyfrowy audyt staje się istotnym elementem sektora usług finansowych – pozwala lepiej wykorzystywać dane, podnosi jakość kontroli oraz wzmacnia zaufanie interesariuszy. Audytorzy, korzystając z nowoczesnych narzędzi i umiejętności w zakresie analizy danych, komunikacji czy myślenia krytycznego, są w stanie dogłębniej ocenić procesy zachodzące w organizacjach, skuteczniej identyfikować ryzyka i tworzyć bardziej efektywne strategie. Ewolucja ta odzwierciedla nie tylko rozwój technologii, lecz także rosnące oczekiwania wobec branży finansowej w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności.
Analiza finansowa przeszła długą drogę – od prostych zestawień liczbowych, przez kluczowe narzędzie strategicznych decyzji, aż po zaawansowane systemy oparte na technologii. Niezależnie od czasów, jej istota pozostaje niezmienna: to sposób na zrozumienie realnej kondycji firmy i wskazanie kierunku rozwoju. W erze cyfrowej umiejętne wykorzystanie danych finansowych może stać się jednym z najważniejszych źródeł przewagi konkurencyjnej.
Współczesna analiza finansowa to więcej niż raporty i wskaźniki. To proces, który łączy wiedzę ekonomiczną, technologie i strategiczne myślenie. Firmy, które potrafią dostrzec w danych nie tylko fakty, ale i możliwości, zyskują przewagę na coraz bardziej wymagającym rynku. Warto więc traktować analizę nie jako obowiązek sprawozdawczy, lecz jako inwestycję w rozwój i bezpieczeństwo organizacji.
Źródła:
- EY. How digital transformation impacts financial services companies and their audits. Dostęp: https://www.ey.com/en_us/insights/assurance/how-digitaltransformation- impacts-financial-services-companies-and-their-audits
- Forsal.pl. Apple, Ford, Marvel, Tesla, SpaceX – oto firmy, które przezwyciężyły bankructwo. Dostęp: https://forsal.pl/galeria/888473,apple-ford-marvel-tesla-spacexoto- firmy-ktore-przezwyciezyly-bankructwo.html
- Harvard Business School Online. Financial Analysis Skills. Dostęp: https://online.hbs.edu/blog/post/financial-analysis-skills
- Merito. Komu jest potrzebna analiza finansowa. Dostęp: https://studiamba.merito.pl/baza-wiedzy/komu-jest-potrzebna-analiza-finansowa
- W. Garbusiewicz, Metody analizy finansowej przedsiębiorstwa, Warszawa 2019
- Financial Professionals. 6 steps to an effective financial statement analysis. Dostęp: https://www.financialprofessionals.org/training-resources/resources/articles/ Details/6-steps-to-an-effective-financial-statement-analysis
- HighRadius. Leveraging AI in accounting & audit. Dostęp: https://www.highradius.com/resources/Blog/leveraging-ai-in-accounting-audit/
- CFA Institute. Introduction to Financial Statement Analysis. Dostęp: https://www.cfainstitute.org/insights/professional-learning/refresher-readings/2025/ introduction-financial-statement-analysis
